Karanlık deyimiyle kastettiğim şey, arşivlerde bulunması gereken Kâhta’yla ilgili söz konusu yıllara ait resmî belgelerin olmamasıdır. Kimileri bu belirsiz veya kayıp evrak olgusunu devlet yapısında oluşan sıkıntılara bağlar. Olaya bu minvalde bakıldığında Hilafetten Cumhuriyete geçiş sürecinin sıkıntılı geçtiği gerçeğini teslim etmek gerekir. Ne var ki idari bir boşluktan söz etmek mümkün değildir. Kısaca, sıkıntılı da olsa işleyen bir devlet çarkı vardır. Hatta Cumhuriyetin ilk yarısında devletin kurumsal işleyişi çok daha sıkı kurallarla kayıt altına alınmıştır. Ancak, her ne hikmetse, araştırmacılara açık arşivlerde söz konusu dönemin Kâhta’sına ait birkaç atama ve yer değiştirme dışında pek bir şey bulunmuyor.

Bu durumda başvurulacak bilgi kaynağı olarak sadece zamanın Malatya merkezli gazeteleri kalıyor. Lakin Derleme Kütüphanesi’nde Malatya merkezde 1932 yılında yayın hayatına başlamış FIRAT isimli bir tek gazetesi var. Bu gazete varlığını aralıklı olarak 1950’li yılın başına kadar sürdürmüş ama birkaç yıla ait sayıları kütüphanede yok. Olanlarda da Kâhta’yla ilgili çok az haber bulunuyor.    Fakat epeyce resmi ve tüzel kuruluş ilanı var (Paralı ilanlar) Araştırmalarımıza kaynaklık eden bilgilerin çoğu bu ilanlardır. Yazımıza konu olan “Dernek” haberi de bu tür bir ilandan derlenmiştir.

“Dernek” sözcüğünün sivil toplum kuruluşları literatürüne henüz yeni girdiği 1945’lerin Cumhuriyet Türkiye’sinde Kâhta’da bir derneğin (cemiyet) kuruluşuna tanık oluyoruz. Bu sıradan bir şeymiş gibi görülebilir. Fakat derneğin amaçları ve Kurucu üyelerin durumuna bakıldığında işin pek de sıradan olmadığı, aksine çok değerli ve önemli bir çaba olduğu anlaşılıyor.

“Kâhta kalkındırma ve İmar Derneği Nizamnamesi” başlığıyla 30 Ocak 1945 tarihli FIRAT gazetesinin 1125 sayılı baskısında ilana çıkarılan tüzüğün tamamı 41 maddeden ibaret. Birinci Maddede “Cemiyetin Adının KÂHTA KALKINDIRMA ve İMAR CEMİYETİ” olduğu kaydedilmiş.

2. Maddede ise cemiyetin amaçları şu şekilde belirtilmiş. Bu amaçlar;

“2 – Cemiyetin Mevzuu ve Gayesi: Belediyenin geliri dar olduğundan muhtelif gelir kaynakları bularak kasaba merkezinin ve imkan nispetinde nahiye ve köylerini imar etmek; belediyenin bütçe darlığı yüzünden yapamadığı zaruri işlerin yapılması için elinde bulunan bütün imkanlardan istifade sureti ile müzaheret etmek; Devlet ve mahalli idarelerin Kâhta’da yapacağı her nevi imar işlerinde kaza halkının yardımını sağlamak ve bütün kaza köylerine fenni usullerle ziraat yapmayı öğretmek; kazanın içtimai ve zirai ve kültürel ve bayındırlık yönünden kalkınması için bütün halk ve memurlar arasında karşılıklı sevgi ve birlik tesis ve idame ettirerek müsbet yoldan yürümektir”

Amaçlara bakıldığında derneğin esas gayesinin belediyenin çalışmalarına katkı sağlamak olduğu görülüyor. Zira ilkel köylülük niteliğinden kurtulmaya çabalayan küçük kasabanın belediyeye gelir sağlayacak kaynağı yoktur. Devlet katkısı desen o da çok sınırlı. Kasabanın bu durumuna tanıklık eden yüksek memur kesimi, bir nebze olsun, gelişmeye katkı sağlamak istiyor. Aşağıya çıkarılan kurucular kurulu ve geçici yönetim kurulu listesindeki isimlere bakıldığında bu çabaların, en az bir süreliğine, lafta kalmayacağı söylenebilir. Kurucuların listesi nizamnamenin 3. Maddesinde verilmiş.

“3. Madde, Cemiyetin Müessisleri [Kurucuları]: Kâhta kaza merkezinde oturan T. C. tebaasından Kaymakam Mustafa Güney ve eşi Mehlika Güney, Cumhuriyet Müddei Umumisi Mehmet Yavuz, Hâkim Muvaffak Bilen ve eşi Suha Bilen, Hükümet Tabibi Veysi Oran ve eşi Nermin oran, Belediye Reisi VEHBİ ONUR ve eşi Nermin Onur, Malmüdürü Enver Gönül ve eşi Sabahat Gönül, İnhisarlar Memuru Hüseyin Özseçilmiş ve Vesile Özseçilmiş, Belediye Muhasibi Mustafa Özen, Tapu Memuru Ahmet Kılıç, Müftü Osman Kutlu, Ziraat Mücadele Baş Mühendisi Reşat Perkin, Nüfus Memuru Şükrü Dişkaya, P.T.T. Şefi Osman İpekgil, Öğretmen Bedri Özbey; Tüccar Mahmut Barutçu, Abuzer Esen, Urfi Eren, Ahmet Bardakçı; Bakkal Osman Tanık, İbrahim Altuntaş; Fırıncı Abuzer Yıldırım; Menzil köyünde oturan Hamdi Turanlı; Narınca köyünde oturan çiftçi Ahmet Eroğlu, Sincik Köyünde oturan çiftçi Bekir Özbey, Alut köyünde oturan Abuzer [soyadı yazılmamış]”

Kurucular listesi ağırlıklı olarak mülki ve idari kadrolarından oluşsa da arada Kâhta esnafından birkaç kişi ve ilçeye bağlı Nahiye muhtarlarının olduğu da görülüyor. Listenin en çarpıcı yanı ise üye memur ve amirlerin eşlerinin de kurucular arasında yer alması. Sanıyorum, kadınların kurucu listesine alınmasının nedeni yönetim için gerekli sayıyı bulmak. Zira tüzüğün 10. Maddesine göre derneğin yönetim kurulu 14 asil, 14 yedek ve 3 de murakıp olmak üzere toplam 31 kişiden oluşuyor ki mevcut kurucu üye sayısı da 31 kişi.

Listede önemli bir ayrıntı da tek partili dönem Cumhuriyet Kâhta’sının ilk (güçlü bir ihtimal) Belediye Reislerinden Vehbi ONUR’un adının yazılı kayıtlarda karşımıza çıkmış olması. Ayrıca ikinci, üçüncü kuşak birçok Kâhtalının listede dedelerinin veya büyük babalarının adını bulabileceği mümkün.

Derneğin Geçici Yönetim Kurulu ve Görev Dağılımı

“41 – 20. Maddede Yazılı Muvakkat İdare Heyeti: ilk umumi heyetin içtimaına kadar müessislerden Cumhuriyet Müddei Umumisi [Cumhuriyet Savcısı] Mehmet Yavuz reis [Başkan]; Hâkim Muvaffak Bilen, Dr. Veysi Oran, Belediye Reisi Vehbi Onur, öğretmen Bedri Özbey, tüccardan Mahmut Barutçu ve Urfi Eren; Menzil Köyünden Hamdi Turanlı, Narince Muhtarı Ahmet Eroğlu, Sincik Muhtarı Bekir Özbey, Alut Muhtarı Abuzer, kaza İnhisar [Tekel] Memuru Hüseyin Özseçilmiş, Belediye Muhasibi Mustafa Özen katip; Tapu Memuru Ali Kılıç veznedar ve tahsildar olmak üzere on dört kişiden teşekkül etmiş ve müessislerden Malmüdürü Enver Gönül, PTT Şefi Osman İpekgil ve hususi[serbest]  M. M. Çetin murakıp olarak seçilmişlerdir”

Derneğin kuruluş hikayesi bu kadar. Ancak faaliyetleriyle ilgili olarak elimizde herhangi bir bilgi yok.     Ayrıca, derneğin kaç yıl faaliyette bulunduğu ve ne şekilde kapandığına dair bilgi de mevcut değil.

Mustafa KAYAHAN/Kâhta Haber