Thales ve Khilon

Bilim tarihinde ilk bilgin olarak kabul edilen Thales Batı Anadolu’daki Milet kentinde MÖ. 624 yılında doğar. Kent önemli bir liman ve ticaret merkezidir. Özgür düşünme ve düşündüğünü ifade etme geleneği de aynı paralelde oturmuştur. Bu özgür ortamda yetişen Thales’in kendisine ait herhangi bir yazılı metni günümüze ulaşmamış. Felsefe ve bilimle ilgili çalışmaları öğrencileriyle sevenleri tarafından sonraki çağlara taşınmıştır. Ölüm yılının MÖ. 546 olduğu biliniyor.

Thales, bilimsel değeri olan çalışma ve söylemleri günümüze kadar gelebilmiş tarihin ilk “bilgin”i olarak kabul edilir. Ayrıca, Antik Yunan’da kabul görmüş “yedi bilge”nin de ilkidir. 

Antik Yunan’da sistematik felsefenin temellerinin oluşmasına öncülük etmiş olan “doğa filozofları“nın başında o gelir ve doğanın ana-maddesinin “su” olduğunu belirtir. Bu tez, o güne kadar gelmiş spekülatif/mitolojik doğa anlayışlarını aşan yeni ve radikal bir yaklaşım olup bilimin olgusal verilere dayandırılmasının yolunu açmıştır.

M.Ö. 585 yılında gerçekleşen güneş tutulmasını yaptığı astronomik çalışmalarla önceden haber verdiği söylenir.

Birçok kişinin sevimsiz ve sıkıcı bulduğu geometrinin aşağıdaki teoremleri de ona aittir

Thales Teoremleri:

“Bir ikiz kenar üçgende taban açılar eşittir”

“Bir kenarla bu kenara bağlı iki açısı verilen üçgen çizilebilir”

“İki kenarla bu kenarlar arasındaki açı verilen üçgen çizilebilir”

Bu büyük bilge sadece matematik ve astronomiyle uğraşmayıp toplumsal hayatta gerekli olan tutum ve davranışlar konusunda da çarpıcı ifade ve tavsiyelerde bulunmuştur.

Yaklaşık 2550 yıl önce yaşamış bu bilge kişinin günümüze kadar ulaşan birkaç özdeyişi:           

Biri ona tanrıdan gizli suç işleyip işleyemeyeceğini sorunca, “Aklından bile geçiremez” der.

Neyin zor, neyin kolay olduğu sorulduğunda; “Kolay olan; başkasına akıl vermek, zor olan, kendini tanımak” der.

Gördüğü en acayip şeyin ne olduğu sorulduğunda: “Yaşlı bir tiran” der.

En iyi ve en doğru nasıl yaşayacağımızı sorana: “Başkalarında kınadığımız şeyi kendimiz yapmadığımız takdirde”

İnsanların hiç haksızlık yapmamasının nasıl mümkün olacağı sorulduğunda; “Haksızlığa uğramayanlar da haksızlık görenler kadar öfke duydukları takdirde” der.

Thales insanlara ayrıca şunları öğütlermiş:

“Yeminden çok dürüstlüğe bağlı kal!”

“Önce boyun eğmeyi öğren, sonra buyruk ver!”

“Hoş olanı değil, iyi olanı öğütle!”

“Bırak akıl yol göstersin”

İkinci Bir Antik Çağ Bilgesi KHİLON’dur. Thales’in ardılı ve “yedi bilge”den biri olan Khilon MÖ. 6. Yüzyılda yaşamış. Aslen Spartalı olup bir dönem yöneticilik yapmış. Yöneticiliği (ephor) kısa olsa da erdemli olma bakımında kalıcı bir itibar ve saygı gördüğü kesin. O da “erdemli“ olmaya odaklanmış. Bu konuda söylediği ve günümüze kadar gelmiş birkaç “özlü sözünü” paylaşmaya değer bulmaktayım.

Ne zordur diye sorulduğunda;

“Sır saklamak, boş zamanı iyi kullanmak, haksızlığa katlanabilmek” diye cevap vermiş.

“Utanç verici kazançtansa, zarara uğramayı yeğle: çünkü zarar bir kez acı verir, öbürü ömür boyu”

“Dilin aklının önünde koşmasın!”

Mustafa KAYAHAN/Kâhta Haber

Kaynaklar:

Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri, Digenes Laertios, Yapı Kredi Yayınları

Bilim Tarihi, Cemal Yıldırım, Remzi Kitabevi

Felsefe Tarihi, Macit Gökberk, remzi Kitabevi

Bilimin Öncüleri, Cemal Yıldırım, Tübitak Yayınları