1944 Yılı 21 Şubatının akşam vakti Paris’in Valérien Tepesinin sırtlarında art arda silah sesleri yankılanır. Bu sesler SS cellatlarının kişiyi kurşuna dizdiği silahların sesidir.  Kimdi bunlar, suçu neydi, kurşuna dizilmeyi gerektirecek ne yapmışlardı? Bu yazı biraz bu soruların cevabi yazısıdır, ama aslında bu 22 canın arasında olan bir Adıyamanlının 92. ölüm yıldönümün yas günü yazısıdır.     

22 (Grubun kadın üyesiyle birlikte 23 kişi) kişiden birinin adı Misak Manuşyan’dır. Künyesinde 01 Eylül 1906 Adıyaman/Besni doğumlu olduğu yazılıdır. 1915 tehcir olayında sadece Misak ve Bir büyüğü olan kardeşi sağ kurtulur. Manuşyanları tanıyan bir Kürt aile öksüz kalan iki çocuğu himayesine alır. Misak, yoldaşı daha sonra eşi olacak Melinee’ye; sığındıkları ailenin babası, büyüdüğümde yaşıtı olan kızıyla evlendireceğini söylediğini belirtir. Misak, hiç unutmayacağı bu sözler dışında Adıyaman’daki geçmişinden söz etmez.

Savaştan (Birinci Dünya Savaşı) hemen sonra, kilisenin görevlendirdiği kişiler öksüz kalmış Ermeni çocuklarını toplar. Misak ve ağabeyi de alınıp o zamanlar Fransa’nın denetiminde olan Suriye’nin Cünye şehrindeki öksüzler yetimhanesine götürülür.

1925 yılına kadar burada tutulan Manuşyanlar diğer öksüzlerle birlikte mesleki eğitim alır. Peşi sıra guruplar halinde farklı ülkelere dağıtılırlar. Manuşyan kardeşlerin şansına Fransa’nın Marsilya’sı düşer. Misak, burada eksik kalan eğitimini tamamlama imkanını bulurken kendisi gibi göçmen olan birçok kişiyle de tanışır. Farklı ülke uyruklu olan bu insanların ortak yanı yabancı bir ülkede göçmen ve emekçi olmak. Bu nedenle iletişim ve kaynaşma zor olmaz. Kısa zamanda emek yanlısı örgütlerle iletişime geçip “partizan” isimli yapının içinde örgütlenirler. Grubun en aktif üyesi, ileriki yıllarda silahlı grubun başına geçecek olan Misak’tır. Bu arada hayatının sonuna kadar birlikte olacağı Melinee ile tanışır.

Tarih 1940’lara dayandığında Avrupa’da faşizmin ayak sesleri duyulmaya başlar. Bu tehlike kısa sürede felakete dönüşür. Fransa da felaketten nasibini alır. Ülke Alman birlikleri tarafından ansızın işgal edilir. Fransa teslim olurken örgütlü sivil unsurlar silahlanıp yer altına iner. Nazilere karşı silahlı mücadeleye Partizan grubu da katılmıştır. Misak ilk başlarda sadece bir neferken ilerleyen zamanda kendi adıyla anılan grubun lideri olur. Grup, Nazilere Paris sokaklarını dar eder, rahat vermez onlara.

Savaş tüm korkunçluğuyla devam ederken grup ihanete uğrar. Üyeleri tek tek yakalanır. Sorgu tam bir Gestapo yöntemiyle yapılır ama üyelerin hiçbirinde pişmanlık emaresi görülmez. Mahkeme ise sadece üç gün sürer ve 23 kişilik grup üyelerinin tamamının idam edilmesine karar verilir.

Grup üyelerinin erkek olan 22’si 21 Şubat 1944 günü Paris’te Kurşuna dizilir. Olga Bancic Adındaki kadın üye, Fransa’da idam yasak olduğu için  Alamanya’ya götürülüp orada kurşuna dizilir.  Ne tesadüftür ki o gün yani infazın yapıldığı 1944’ün 10 Mayıs günü Olga Bancic’in 32. yaş günüdür.

Savaş bittiğinde Fransa kendini toparlayıp özgürlükleri uğruna can verenlere minnet borcunu ödemeye başlar. Manuşyan ulusal kahraman ilan edilir. Paris’in kimi sokaklarına “Manuşyan Grubu” ismi verilerek kahramanlar onurlandırılır.  Velhasıl, Misak’ın anısına saygı için ne gerekiyorsa yapar Parisli, Fransalı

Fransız Şair Louis Aragon “Kızıl Afiş”e ithaf ettiği şiirini yazar. “Manuşyan Grubu” isimli şiir, özgürlük tutkunlarının şiarı olup dilden dile dolaşırken Leo Ferré de üstüne düşeni yapıp şiiri besteler. Bestenin ezgisi Fransa’nın sınırlarını aşarak sonsuzluğun derinliklerinde yankılanır. Örgütün mücadelesi “Kızıl Yıldız” adıyla birçok kez film yapılır.

Ve en son, Fransız Hükümeti 2024 yılında bir yasal düzenleme yapıp Adıyamanlı yiğit Misak ve eşi Melnee’yi Panthéon’a defneder. Fransa ulusal kahramanlarının defnedildiği Panthéon’a ilk defa yabancı bir kahraman da defnedilmiştir ve bu kahraman Adıyamanlıdır.

Kâhta Haber/Mustafa KAYAHAN

Başvuru Kaynakları:

1) Misak Manuşyan’ın eşi Melinee Manuşyan tarafından yazılmış “Bir Özgürlük Tutsağı Manuşyan” isimli anı-biyografinin ilk baskısından alınmıştır. Kitap, ekim 2009’da Aras Yayıncılık tarafından Fransızca aslından Türkçeye çevrilip yayımlanmıştır.

2) Wikipediya, Erişim 20.02.2025: https://tr.wikipedia.org/wiki/Misak_Manu%C5%9Fyan

3) Euro news, erişim 20.02.2025:  https://tr.euronews.com/2024/02/21/adiyamanli-ermeni-misak-manukyan-pariste-devlet-toreniyle-pantheona-defnedildi#:~:text=1915%20olaylar%C4%B1%20s%C4%B1ras%C4%B1nda%20Anadolu'dan,mezarlar%C4%B1n%C4%B1n%20bulundu%C4%9Fu%20Pantheon'a%20defnedildi.